Irène Melikoff’un, 13. yüzyıldaki kökenlerinden başlayarak, Türk halk dininin tarihi ve gelişimi hakkında yaptığı derinlemesine araştırmaların bir meyvesi olan bu çalışma, merkezine Hacı Bektaş’ı alıyor.
Gerçek bir kişilik olsa da kendisine atfedilen tanrısal unsurlar sebebiyle bir efsaneye dönüşen bu Türk halk velisi, yüzyıllar içinde gösterdiği gelişimle farklı coğrafyalarda farklı şekillerde doğan bir halk dinine yol açmıştı: Melikoff’un, bir dinler senkretizmi olduğunun altını tekrar tekrar çizdiği, Alevilik ve Bektaşilik olguları. Melikoff bu olguların kökenine inerek Alevi ve Bektaşiler ile inanışlarının ve Hacı Bektaş imgelerinin bugün geldikleri noktayı anlamamıza da katkı sağlıyor.
Efsaneden Gerçeğe’de işte bu birbirinden doğan iki kolun inanç ve ibadet biçimlerini incelerken engin halk edebiyatına dair kapsamlı bir özet sunuyor. Tarihsel süreç içinde geçirdikleri evrimi, gelecekteki beklentilerini ve kurumsal dini yapıda karşılaştıkları tepkileri ele alan Melikoff sadece yazılı kaynaklarla sınırlı kalmamış; söz konusu çevrelerde bizzat yaptığı gözlemleri, dinlediği ve deneyimlediği her hikâyeyi çalışmasına dahil etmiştir. “Alevilerin fahri anası” yakıştırması yapılan Melikoff’un bu alandaki çalışmalarını benzersiz kılan tam da budur.
Melikoff bu olguların kökenine inerek Alevi ve Bektaşiler ile inanışlarının ve Hacı Bektaş imgelerinin bugün geldikleri noktayı anlamamıza da katkı sağlıyor.
Yazarın Monografi’den yayımlanan diğer eserleri: Uyur İdik Uyardılar
Irène Melikoff
7 Kasım 1917’de Sovyet Devrimi ile aynı gece St. Petersburg’da dünyaya geldi. Devrimde mülklerine el konulması üzerine Melikofflar, Rusya’yı terk ederek, kısa süre bulundukları Finlandiya ve İngiltere’nin ardından 1919’da Fransa’ya yerleşti. Irène Melikoff, Sorbonne Üniversitesi’nde İngilizce; École Nationale des Langues Oriantales’de Doğu dilleri bölümlerindeki öğrenimini eşzamanlı sürdürdü. 1940’ta matematik bilgini Salih Zeki Bey’in oğlu Faruk Sayar ile evlenerek bir süre Türkiye’de kaldı ve bu süre içerisinde Amerikan Kız Koleji’nde görev aldı. 1948’de Fransa’ya dönüp Farsça Bölümü’nde yarım kalan öğrenimini tamamlayarak Türkoloji alanındaki çalışmalarına yoğunlaştı. 1952’de Société Asiatique ve Société Linguistique’te Paris üyesi oldu. İlk eseri olan Umur Paşa Destanı’nda Düsturname-i Enveri’yi inceleyerek, bu çalışmasıyla CNRS’te araştırmacı olma imkânı buldu. Görevli olduğu süre boyunca üzerinde çalıştığı, Dânişmendname’yi konu alan doktora tezini 1957 yılında tamamladı. 1962’de Ebu Müslim Destanı yayımladıktan sonra ilgisini Alevi-Bektaşi araştırmalarına yoğunlaştırdı. 1968’de Strasbourg Üniversitesi Türk Araştırmaları Enstitüsü başkanlığına tayin edildi, 1969’da bu kurum bünyesinde kurucu başkan sıfatıyla Turcicadergisini yayımlamaya başladı. 1972’den 1988’e kadar Comité International d’Études Pré- ottomanes et Ottomanes’ın genel sekreterliğini yürüttü. 1986’da Strasbourg Üniversitesi’nden ayrıldı. 1992’de Uyur İdik Uyardılar, 1995’te ise edebî incelemelerin yer aldığı makaleler seçkisi De l’épopée au mythe (Destandan Masala) adlı eserleri yayımlandı. Şamanizm ile ilişkilendirdiği Alevi ritüellerinin kökenlerine dair Hadji Bektach: Un Mythe et ses Avatars (Hacı Bektaş, Efsaneden Gerçeğe) adlı çalışması 1998, Alevilik ve Bektaşilik üzerine kaleme aldığı makalelerden oluşan Kırklar’ın Ceminde, 2001’de yayımlandı.
Fransa, Türkiye, Azerbaycan ve İran’daki pek çok üniversiteden fahri doktora; Türk Tarih Kurumu’ndan şeref üyeliği almıştır. 8 Ocak 2009’da beyin kanaması sebebiyle tedavi gördüğü Strazburg’da aramızdan ayrıldı.
